Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) μιας οικονομίας είναι ίσο με το άθροισμα των προϊόντων και υπηρεσιών που παράγει σε μία χρονική περίοδο. Επιπλέον, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ (κκ ΑΕΠ) προκύπτει αν διαιρέσουμε το ΑΕΠ με τον συνολικό πληθυσμό και δηλώνει, συνεπώς, τα αγαθά που παράγονται κατά μέσο όρο από κάθε πολίτη. Το ΑΕΠ το μετράμε συνήθως σε νομισματικές μονάδες (ευρώ, δολάρια κ.ο.κ.), ενώ το κκ ΑΕΠ μετριέται συνήθως σε μονάδες αγοραστικής δύναμης (purchasing power standards – PPS) – θα δούμε παρακάτω το γιατί.
Για το 2024, η Ελλάδα είχε το δεύτερο χαμηλότερο κκ ΑΕΠ στην Ευρωπαϊκή Ένωση, πίσω μόνο από τη Βουλγαρία [1]. Αντίθετα, το Λουξεμβούργο, η Ιρλανδία και η Ολλανδία αποτέλεσαν τις «πλουσιότερες» οικονομίες της ΕΕ. Τί ακριβώς είναι όμως το ΑΕΠ, και πότε είναι προτιμότερο να εξετάζουμε το κατά κεφαλήν αντί του απόλυτου μεγέθους του;
Έλα στο ζωντανό επεισόδιο Greekonomics στο Christmas Theater για την ενίσχυση του Συλλόγου ενάντια στον παιδικό καρκίνο «Φλόγα». Για μια και μοναδική βραδιά στην Αθήνα, Τετάρτη στις 11 Ιουνίου 2025 στις 19:30.
Υπάρχουν 3 βασικοί τρόποι με τους οποίους υπολογίζουμε το ΑΕΠ:
α) ως τη συνολική αξία των τελικών αγαθών που παράγονται στην οικονομία, δηλαδή των προϊόντων/υπηρεσιών που προορίζονται για τελική κατανάλωση και όχι ως ενδιάμεσες εισροές στην παραγωγή άλλων αγαθών,
β) ως τη συνολική δαπάνη των οικονομικών δρώντων στην οικονομία, δηλαδή των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων και του κράτους, λαμβάνοντας υπόψη και τις καθαρές εξαγωγές (ήτοι εξαγωγές μείον εισαγωγές),
γ) ως το συνολικό εισόδημα που εισπράττουν οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις, δηλαδή το άθροισμα μισθών και κερδών.
Το ΑΕΠ χρησιμοποιείται για να συγκρίνουμε την πορεία μιας μεμονωμένης οικονομίας μέσα στο χρόνο, και μάλιστα για μικρές περιόδους που θεωρούμε πως ο πληθυσμός παραμένει σχετικά σταθερός, π.χ. από έτος σε έτος. Αν θέλαμε όμως να συγκρίνουμε τις οικονομικές επιδόσεις 2 ή περισσότερων χωρών με διαφορετικό πληθυσμό, το απόλυτο μέγεθος του ΑΕΠ δεν θα ήταν το κατάλληλο μέτρο: μια χώρα 68 εκατομμυρίων ανθρώπων, όπως η Γαλλία, είναι εύλογο να έχει πολλαπλάσιο συνολικό εισόδημα από τη Δανία των 6 εκατομμυρίων. Αντίθετα, το κκ ΑΕΠ μας επιτρέπει να κάνουμε τέτοιου είδους συγκρίσεις και εν γένει αποτελεί ένα βασικό μέτρο σύγκρισης της ευημερίας των πολιτών μεταξύ διαφορετικών χωρών – ειδικά αν αναλογιστούμε ότι με βάση τον τρίτο ορισμό του δώσαμε παραπάνω, το κκ ΑΕΠ αποτελεί το εισόδημα που αντιστοιχεί κατά μέσο όρο σε κάθε άτομο.
Ακόμα όμως και όταν προσαρμόσουμε το ΑΕΠ στον πληθυσμό μια χώρας, υπάρχει ένα ακόμα μέγεθος το οποίο μας «δυσκολεύει» να προσδιορίσουμε αντικειμενικά το επίπεδο ευημερίας: το επίπεδο τιμών. Δύο χώρες με παραπλήσια κκ ΑΕΠ μπορεί να απέχουν σημαντικά ως προς το επίπεδο τιμών τους, πράγμα που σημαίνει πως κάποιος με το ίδιο εισόδημα θα μπορεί να αγοράσει περισσότερα αγαθά στην χώρα με το χαμηλότερο επίπεδο τιμών. Για να ξεπεραστεί αυτό, οι οικονομολόγοι πολλές φορές εκφράζουν τα ονομαστικά μεγέθη σε PPS, ένα τεχνητό νόμισμα που λαμβάνει υπόψη τις ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης (purchasing power parities – PPP), δηλαδή το πόσες νομισματικές μονάδες είναι απαραίτητες για την αγορά ενός καλαθιού προϊόντων σε διάφορες χώρες – αυτός είναι και ο λόγος που στον πίνακα δεν αναφέρουμε το ευρώ (€) ή κάποιο άλλο νόμισμα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το κκ ΑΕΠ (σε PPS) δεν λαμβάνει υπόψη το πώς είναι κατανεμημένο το συνολικό εισόδημα της χώρας. Έτσι, σε οικονομίες που καλπάζει η εισοδηματική ανισότητα είναι πολύ πιθανό να υπάρχει μία μόνο μικρή μερίδα του πληθυσμού που καρπώνεται το μεγαλύτερο μέρος ενός υψηλού ΑΕΠ (απόλυτου και κατά κεφαλήν), την ώρα που η πλειοψηφία των πολιτών να δυσκολεύεται να ικανοποιήσει τις βασικές της ανάγκες. Παρόλο που μεταξύ των χωρών της ΕΕ δεν παρατηρούμε σημαντική διαφορά ως προς την εισοδηματική ανισότητα, έχουμε 2 άλλα βασικά προβλήματα που μας εμποδίζουν να έχουμε πλήρη εικόνα της πραγματικής οικονομικής τους κατάστασης.
Πρώτον, στην ΕΕ ορισμένες χώρες όπως η Ιρλανδία, λειτουργούν ως φορολογικοί παράδεισοι για πολυεθνικές επιχειρήσεις, που μεταφέρουν σε αυτές μεγάλο μέρος των κερδών τους [2]. Τα κέρδη αυτά καταγράφονται μεν στο ΑΕΠ, αλλά δεν διοχετεύονται στην πραγματική οικονομία και σίγουρα δεν βελτιώνουν το βιοτικό επίπεδο των πολιτών [3].
Δεύτερον, επειδή το ΑΕΠ λαμβάνει υπόψη μόνο της νόμιμες/καταγεγραμμένες δραστηριότητες, χώρες με μεγάλα ποσοστά παραοικονομίας εμφανίζουν χαμηλότερα από τα πραγματικά επίπεδα εισοδήματος – άρα και χαμηλότερη από την πραγματική ευημερία. Στην ΕΕ, οι χώρες που βρίσκονται στον ευρωπαϊκό νότο εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά παραοικονομίας σε σχέση με τις χώρες του βορρά, ενώ κάτι αντίστοιχο ισχύει καθώς κινούμαστε από τη ανατολική προς τη δυτική Ευρώπη [4]. Η Ελλάδα εμφάνιζε διαχρονικά ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά παραοικονομίας στην ΕΕ [5], ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχει κάνει σημαντικά βήματα για να μείωση του φαινομένου [6].
Παρά τη σημερινή εικόνα της ελληνικής οικονομίας, η κατάσταση δεν ήταν πάντοτε έτσι. Όπως είδαμε και στο βίντεο για την ανάπτυξη, πριν από την κρίση χρέους του ‘09 η Ελλάδα είχε υψηλότερο κκ ΑΕΠ από χώρες όπως η Μάλτα, η Σλοβενία και η Πορτογαλία. Ωστόσο η… κάκιστη διαχείριση της κρίσης από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και η έλλειψη πολιτικής βούλησης από διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις κατέστησαν την Ελλάδα έναν από «πτωχούς συγγενείς» της Ευρώπης.
[1] Eurostat. (2024). Purchasing power adjusted GDP per capita. European Commission. Retrieved May 25, 2025, from https://ec.europa.eu
[2] O’Donnell, J. (2024, Oct. 1). Ireland edges into top 10 global tax haven ranking. Reuters. Retrieved from https://www.reuters.com
[3] Pogatchnik, S. (2021, Feb. 5). Multinationals make Ireland’s GDP growth ‘clearly misleading’. Politico Europe. Retrieved from https://www.politico.eu
[4] European Parliament. (2022, Dec. 9). Taxation of the informal economy in the EU. Retrieved from https://www.europarl.europa.eu
[5] Το ΒΗΜΑ. (2025, Mar. 28). Shadow Economy in Europe: Greece Tops the List. Retrieved from https://www.tovima.com
[6] Insider. (2025, Μαΐ. 5). Πιερρακάκης: Έπεσε στο μισό η παραοικονομία στην Ελλάδα – Νέα εργαλεία για την αύξηση των εσόδων. Ανακτήθηκε από https://www.insider.gr
