Το «κενό ΦΠΑ» (Vat Gap) είναι η διαφορά μεταξύ του συνολικού ποσού του ΦΠΑ που θα έπρεπε να εισπραχθεί από το κράτος μέσα σε μια χρονιά («Φορολογική Υποχρέωση ΦΠΑ» – VTTL), και του ποσού που πραγματικά εισπράχθηκε. Υπολογίζεται ως το ποσοστό των εσόδων που δεν εισπράχθηκαν από τις φορολογικές αρχές προς το σύνολο των δυνητικών εσόδων από ΦΠΑ.
Υπάρχουν δύο διακριτές κατηγορίες από τις οποίες προέρχεται το Vat Gap:
- Η μη συμμόρφωση (VAT Compliance Gap), που αφορά τις απώλειες σε ΦΠΑ από φοροδιαφυγή, μη απόδοση, απάτες, πτωχεύσεις επιχειρήσεων και λάθη στις δηλώσεις.
- Η πολιτική (VAT Policy Gap), που προκύπτει από στοχευμένες πολιτικές της κυβέρνησης, όπως π.χ. οι μειωμένοι συντελεστές και οι απαλλαγές ΦΠΑ.
Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το συνολικό Vat Compliance Gap στην Ευρωπαϊκής Ένωση για το 2023 εκτιμάται ότι έφτασε στα €128 δις, ή περίπου το 9,5% του VTTL [1]. Στο παραπάνω διάγραμμα παρουσιάζονται οι χώρες της ΕΕ με το μεγαλύτερο VAT Compliance Gap για το 2023, με τη Ρουμανία να εμφανίζει το υψηλότερο ποσοστό απώλειας εσόδων από ΦΠΑ λόγω μη συμμόρφωσης με 30%, και τη Μάλτα να ακολουθεί με 24,2%. Αντιθέτως, σε επίπεδο ΕΕ οι χώρες με το μικρότερο VAT Compliance Gap ήταν Αυστρία (1%) και η Φινλανδία (3%).
Για την Ελλάδα, το VAT Compliance Gap του 2023 (11,4%) μειώθηκε κατά 1 ποσοστιαία μονάδα σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη χρονιά, με τη μείωση να είναι ακόμα μεγαλύτερη αν κοιτάξει κανείς σε βάθος 5ετίας (το 2019 βρισκόταν στο 24%). Ωστόσο, οι απώλειες φορολογικών εσόδων παραμένουν υψηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ, υπογραμμίζοντας ότι η χώρα εξακολουθεί να χάνει σημαντικούς πόρους από τη μη είσπραξη ΦΠΑ — της τάξης των €2,5 δις σε ετήσια βάση — κάτι που αντανακλά δυσκολίες στη συμμόρφωση των πολιτών και αναποτελεσματικότητα από πλευράς φορολογικής διοίκησης.
H αδυναμία είσπραξης των πραγματικών φόρων αποτελεί κρίσιμο δείκτη για το φορολογικό σύστημα και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη δημοσιονομική πολιτική, αφού ο περιορισμός των δημοσίων εσόδων υπονομεύει την ικανότητα του κράτους να χρηματοδοτήσει υποδομές και δημόσιες υπηρεσίες. Η μείωση του VAT Compliance Gap μέσω μεταρρυθμίσεων και καλύτερης φορολογικής διοίκησης είναι θετική εξέλιξη για την Ελλάδα, ωστόσο η χώρα έχει ακόμη δρόμο να διανύσει για να φτάσει στα επίπεδα των πιο αποτελεσματικών χωρών της ΕΕ.
[1] European Commission: Directorate-General for Taxation and Customs Union, CASE, Intellera, Syntesia, Poniatowski, G. et al., VAT gap in Europe – Report 2025, Publications Office of the European Union, 2025, https://data.europa.eu/doi/10.2778/7868422
